موږ څنګه د ماشومانو د بازارغلط معلومات څرګندولو لپاره د خلاصې سرچینې استخبارات وکاروه
په دې وروستیو کې ټیم ته د ماشوم پلورنې د بازار په اړه ویډیو لیږل شوې وه ، خو ټول هغه څه نه وو چې ښکاری
د ۲۰۲۲ کال د مارچ په ۱۰ مه، افغان شاهد د هغه ویډیو په اړه د پلټنو غوښتنه ترلاسه کړه چې په هغه ورځ په فیسبوک کې شریکه شوې وه.
دا ویډیو د پښتون په یوه کلی کې د ماشومانو د پلورلو د ادعا شوې بازار وه، چیرې چې ویل کیږی ماشومان په ارزانه پیسو پلورل کیږی.
په افغانستان کې د ماشومانو د پلورلو پیښې په تیرو څو میاشتو کې د باور وړ رسنیو له خوا او د طالبانو د بیرته راتګ څخه وړاندې راپور شوی دی.
د اکتوبر په میاشت کې بی بی سی خبر ورکړ چې یوه افغانه ماشومه نجلۍ د یوې لوږې کورنۍ له خوا په ۵۰۰ ډالرو پلورل شوې ده؛ نو دا د حیرانتیا خبره نه وه چې هغه ویډیو چې افغان وتنس ته لیږل شوې وه او ادعا یې کوله چې د ماشومانو پلورل دی په ټولنیزو رسنیو کې په زرګونو شیر او په سلګونو لایک اخیستیول.
په هرصورت په دې اړه هیڅ معلومات نشته چې ویډیو کله فلم شوې، چیرته ترسره شوې، یا چا فلم کړې. کوم چې سمدستي پوښتنې راپورته کړي.
په۲۴ ساعتونو کې د افغان ټیم، د خلاصې سرچینې استخباراتو تخنیکونو او وسایلو په کارولو سره چې په ویب کې په وړیا توګه شتون لري، معلومه کړه چې ویډیو د ماشومانو د پلور بازار نه، بلکې د دې کال په پیل کې د بادغیس د زلزلې د مرستې هڅو فوٹیج دی.
دلته شایی موږ دا څنګه وکړل.
۱. لومړنۍ کتنې.
دا د ویډیو څخه یو سکرین شاټ دی چې افغان وتنس ته لیږل شوی، په أصل کې په فیسبوک کې خپور شوی.
د ټیم لومړی ګام دا وه چې په ساده ډول د ویډیو لیدو څخه د امکان تر حده ډیری توضیحات غوره کړئ.
په فوٹیج کې موږ د نارینه وو لویه ډله ګورو. ډیری یې ماشومان نیولي یا د کوچني ماشومانو سره دي، او په شالید کې موږ کولی شو د ویجاړو ودانیو لیدونه وګورو.
کمره کوونکی د خلکو شاوخوا حرکت کوي، داسې ښکاري چې د نارینه وو یوې ډلې ته انتظار باسي چې وضعیت څاري، او په ځانګړې توګه، یو کس چې روښانه سور جاکټ او تور نیلي خولۍ یې اغوستي وي.
د خبرو اترو په فوٹیج یا لنډمهاله شیبو کې هیڅ شی شتون نلري چې تایید یا رد کړي دا د ماشومانو د پلور بازار صحنه ده.
۲: ورته ویډیوګانې.
بیا موږ ورته ویډیوګانې وپیژندلې، او ډیری یې وموندل چې د ورته سرلیکونو سره په فیسبوک او ټویټر دواړو کې شریک شوي.
لومړنۍ ورته ویډیو تیره ورځ د مارچ په ۹ \۲۰۲۲ کې خپره شوې وه، او د هغه په پرتله چې موږ په پیل کې لیږل شوي وو ښه کیفیت درلود. له دې وروسته ټیم دا ویډیو د دوی د تحلیل لپاره کارولې.
۳: د تبصرو تحلیل.
د افغان وتنس ټیم په فیسبوک کې د ویډیو په لومړنۍ نسخه کې ډیری تبصرې لیدلي، چې احتمال کیگي د واکسین کمپاین وی او د ماشومانو د پیرولو او پلور بازار لکه څنګه چې پورته سرلیک معنی لري.
۴: د واکسین کولو مرکز فرضیه.
په فیسبوک او ټویټر کې د ډیری خلکو د واکسین کولو هڅې په ګوته کولو سره، ټیم پریکړه وکړه چې د فکر دا کرښه تعقیب کړي او معلومه کړي چې ایا دا یو معتبر توضیح دی.
د دې لپاره موږ اړتیا لرو چې په افغانستان کې د واکسین کولو هڅو په اړه نور پوه شو، لکه څنګه چې طالبان ماشومانو ته د واکسین کولو اجازه ورکوي که نه، او که داسې وي په کوم عمر کې چیرته چې د واکسین هڅې ترسره کیږي، څنګه اداره کیږي او د چا لخوا د خبرونو، مطبوعاتي اعلامیو، او آنلاین رسنیو تحلیلونو په کارولو سره، د دې ټولو پوښتنو ځوابونه په اسانۍ سره موندل شوي.
طالبانو د پولیو پر واکسین د درې کلن بندیز وروسته د ۲۰۲۱ کال په اکتوبر کې موافقه وکړه چې د ملګرو ملتونو روغتیايي کارکوونکو ته اجازه ورکړي چې د ۲۰۲۲ کال له جنورۍ څخه په ټول افغانستان کې د پولیو د واکسین کمپاین بیا پیل کړي.
واکسینونه معمولا د څاڅکو په بڼه راځي چې په مستقیم ډول د ماشومانو خولې ته ورکول کیږي، هغه خلک چې واکسین ورکوي معمولا ښځینه روغتیایی کارکونکي به دروازه په دروازه هر کور ته لاړ شي، ترڅو د شپږو میاشتو څخه تر پنځو کلونو پورې ماشومان ته واکسین وکړي.
که واکسین معمولا کور په کور اداره کیږي، ولې په ویډیو کې ټول ماشومان په ورته ځای کې دي؟
یوې خبری مقالې احتمالا د څیړونکو لپاره دې پوښتنې ته ځواب ویلی، د طلوع نیوز په یوه مقاله کې د روغتیا وزارت د پولیو د پروګرام د عملیاتو همغږي کوونکي نیک ولي شاه وویل، پریکړه شوې چې دا کمپاین به جومات پر جومات وي د کور په کور پر ځای دا هم کولی شي تشریح کړي، چې ماشومان د یوې ښځې پر ځای د نارینه خپلوانو له خوا راورل شوي.
په هرصورت، په ویډیو کې موږ په اسانۍ سره لیدلی شو چې ترتیب د جومات نه دی، موږ په ویډیو کې هیڅ پیژندل شوي روغتیایی کارکونکي هم نه وینو او د ماشومانو ظاهري قضاوت کولو سره، ځینې یې د شپږو میاشتو څخه کم عمر لري او ځینې یې یقینا د پنځو کلونو څخه ډیر عمر لري، دا فکتورونه یوځای وړاندیز کوي چې ویډیو د واکسین کولو هڅې ندي.
شکل پنجم: د ماشومانو د پلور بازار فرضیه.
دې موږ بیرته د ماشومانو پلورلو فرضیې ته لارښوونه وکړه، د دې لپاره چې د ویډیو د سرلیکونو لخوا رامینځته شوي ادعا ګانو د اعتبار تصدیق کولو لپاره موږ اړتیا درلوده، چې معلومه کړو چې ایا دا ډول بازارونه واقعا شتون لري، او که داسې وي دوی څنګه کار کوي.
د دې لپاره موږ باید وڅېړو چې ایا په افغانستان کې داسې بازارونه شته چې ماشومان پکې پلورل کېږي، او که داسې وي ماشومان څوک پلوري، څوک یې پېري، ماشومان په کوم عمر یا جنسیت کې دي او دا ډول بازارونه چېرته جوړېږي.
د دې ټولو پوښتنو ځوابونه د CNN، DW، Sky News او Bloomberg په مختلفو راپورونو کې موندل شوي. په افغانستان کې د کم عمره ماشومانو چې زیاتره یې نجونې دي، په ودونو کې پلورل کیږي، د ځینو رپوټونو له مخې هلکان یا په هغو کورنیو پلورل کیږي چې زامن نلري او یا هم د کار په موخه پلورل کیږي.
د نجونو لپاره د قضیو اوسط عمر د پنځو څخه تر لسو کلونو پورې ښکاري، ډیری دا ډول راکړې ورکړې د پلار او پیرودونکي تر منځ د پیسو په بدل کې یا د پورونو د تادیه کولو په بدل کې ترسره کیږي، او ځینې وختونه مور دی څخه هیڅ معلومات نلري.
بل ګام د دې تصدیق کول دي چې ایا هغه معلومات چې موږ یې موندلي د هغه څه سره سمون لري چې په ویډیو کې پیښیږي.
دا حقیقت چې داسې بریښي چې په عمده توګه نارینه شتون لري پدې معنی کیدی شي چې دا یو داسې حالت دی چې پکې د پیسو معامله کیږي، په هرصورت، د ماشومانو عمر او جنسیت په ډیری راپورونو او مقالو کې ذکر شوي احصایې سره سمون نلري، په ویډیو کې اکثریت ماشومان یا تنکي هلکان دي او ډیر کم نارینه ورسره ملګري نه دي، پیرودونکي چیرته دي؟
دا نور وړاندیز کوي چې هغه څه چې موږ یې وینو د واکسین مرکز نه دی او نه د ماشومانو د پلور بازار دی، په هرصورت، پدې مرحله کې، موږ لا تر اوسه د هغه ځای تصدیق نلرو چې ویډیو په کې فلم شوې، کوم چې موږ د تحقیقاتو بلې کرښې ته راوړو.
۶: د موقعیت تصدیق کول.
پداسې حال کې چې د ماشومانو د احتمالي بازار په اړه د معلوماتو موندلو هڅه کول، موږ د عکس العمل لټون ترسره کړ، یوه وسیله چې اساسا موږ ته اجازه راکوي د عکسونو په کارولو سره لټون وکړو، کله چې په ویډیو کې ټول روښانه مخونه وپلټئ، یو خورا په زړه پورې او غیر متوقع پایله ورکړه.
د فیسبوک ویډیو کې څوارلس ثانیې موږ ګورو چې یو ځوان هلک یو ماشوم په غیږ کې نیولی دی، هغه سپینه خولۍ اغوستې ده د ځانګړي قطع شوی مخ سره.
افغانستان یو متنوع قومي او کلتوري جمعیت لري، د ځینو دودیزو لباسونو سره د هیواد په ځینو سیمو کې ځانګړي دي، په افغانستان کې له ماشومانو سره د ډېرو ویډیوګانو له لټولو او کتلو وروسته، یوازې یو عکس وموندل شو چې یو هلک هم ورته خولۍ اغوستی وهڼ هلک د بادغیس په یوه کلي کې مهاجر وه.
کله چې د بادغیس ولایت په اړه معلومات ګوګل کول، ځینې مقالې چې کرل کیږي د زلزلې په اړه توضیحات ورکوي چې د ۲۰۲۲ په جنوري کې په سیمه کې راغلې، لکه دا د ملګرو ملتونو لخوا.
که موږ د فیسبوک څخه په ویډیو کې د شاوخوا ودانیو ځینې چوکاټونه وګورو، موږ کولی شو ویجاړ شوي جوړښتونه، نړیدلې ودانۍ او د کثافاتو ډنډونه وګورو، دا ټول د وروستۍ زلزلې نښه کیدی شي:
موږ دا هم ولیدل چې په ویډیو کې د کورونو لپاره د ودانیو سټایل او ډول ډول توکي د بادغیس زلزلې په اړه د ملګرو ملتونو په مقاله کې ورته ورته دي.
د دغو دوو انځورونو ترمنځ پرتله کول، په ویډیو کې د ځوان هلک د ځانګړو جامو سره یوځای، زموږ نظریه تاییدوي چې د فیسبوک لومړنۍ ویډیو په بادغیس کې فلم شوې وه، او شاوخوا ودانیو ته زیانونه دا په ګوته کوي چې دا په بالقوه توګه د 5.3 زلزله وروسته فلم شوی. د۲۰۲۲ کال د جنورۍ په ۱۷ نیټه د قادس په ولسوالۍ کې.
په یوټیوب کې د بادغیس له زلزلې وروسته د نورو معلوماتو او انځورونو د لټولو په ترڅ کې د سلام ټایمز له خوا د أفغان امریکایانو د بادغیس له زلزله ځپلو سره مرسته تر سرلیک لاندې یوه ویډیو وموندل شوه.
ویډیو ښیې چې د نارینه وو یوه ډله د ځایی خلکو سره ناسته او سلام کوي او بیا کوچني ماشومانو ته پیسې ورکوي.
د ویډیو په تفصیل کې راغلي چې د جلال الدین وردګ په نوم یو انجنیر له امریکا څخه أفغانستان ته سفر کړی دی. د ۲۰۲۲ کال د جنورۍ قادس ولسوالۍ د دریو کلیو اوسیدونکو ته د مرستې رسولو لپاره.
حتی ډیر په زړه پوری حقیقت دا دی چې تحقیق کونکو ولیدل چې د دې ویډیو ترتیب بالکل د ماشومانو پلور بازار ته ورته دی چې دوی یې تحقیق کوي.
ټیم وتوانید چې د فیسبوک په ویډیو کې ښودل شوي په دیوال کې ځانګړتیاوې په سور کې روښانه شوي، د سلام ټایمز ویډیو کې ښودل شوي.
د دې ویډیو کشف موږ ته اجازه راکوي چې نه یوازې د ځای بلکې د ویډیو نیټه چې موږ یې تحقیق کوو، هغه فوٹیج چې ادعا کوي د ماشومانو پلورلو بازار دی، په حقیقت کې په بادغیس کې د ۲۰۲۲ کال د جنورۍ د ۲۹ او د جنورۍ تر ۳۰ پورې ثبت شوی دی.
۷. د خلکو تصدیق کول.
موږ کولی شو په دوه ویډیوګانو کې څو اشخاص وپیژنو او پرتله کړو.
د سلام ټایمز په ویډیو کې یو سړی چې سور کوټ او نیلي او سپینه خولۍ یې اغوستي وي په څو مواردو کې لیدل کیږي. نوموړی د جلال الدین وردګ په نوم پیژندل شوی دی.
۸: وروستۍ پریکړه.
جلال الدین وردګ د ماشومانو د بازار او یا د واکسین د مرکز مسوول نه دی، بلکې په کلي کې وه چې د زلزلې ځپلو کورنیو ته مرستې وویشي، لکه څنګه چې د سلام ټایمز ویډیو تایید کړې. دلته یو شمیر نور اشخاص هم شتون لري چې موږ کولی شو په دوه ویډیوګانو کې د دوی د جامو او ځانګړتیاوی سره سم پیژنو.
په ویډیوګانو کې د ګډ ځای او ټیم ښودلو سره، موږ ډاډه یو چې د فیسبوک لومړنۍ ویډیو چې ادعا کوي په افغانستان کې د ماشومانو بازار دی، پرته له شرایطو یا اضافي معلوماتو وړاندې د جلال الدین وردګ خیریه بنسټ لخوا د پیسو ویش ښیي، د ۲۰۲۲ کال په جنوري کې د بادغیس زلزله.
دا د ماشومانو د خرڅولو په تړاو د ناسمو معلوماتو لومړۍ پېښه نه ده، موږ د طالبانو له واکه د مخکې کېدو ویډیوګانې لیدلي چې اوس مهال وړاندې شوي، او همدارنګه د واکسین کولو کمپاینونه د ماشومانو د پلورلو پیښو په توګه تېر شوي.
د ماشومانو پلورل یوه احساساتي او پیاوړې موضوع ده، او یوه مسله چې دا مهال په افغانستان کې رامنځ ته کیږي، دا د غلطو معلوماتو لپاره یوه غوره موضوع ګرځوي، ځکه چې دا ډول کیسې په چټکۍ سره خپریږي، او په پراخه کچه آنلاین شیرکیږي.