د هغو فعالانو په اړه اندېښنې چې ویل کېږي تېره میاشت د طالبانو له خوا نیول شوي دي

انځور: افغان میرمنې د ۲۰۲۱ کال د اکتوبر په ۲۱مه د افغانستان په مرکزي کابل کې د ښځو د حقونو د لاریون په ترڅ کې نښې لري.

د ۲۰۲۲ کال د نومبر په ۳مه طالبانو د راپور له مخې سیاسي فعاله ظریفه یعقوبي او د هغې څلور نارینه همکاران یې د کابل په لویدیځ کې بندیان کړل. دا مهال د څو رسنیو د راپورونو له مخې یعقوبي او د هغې همکارانو د "د افغانستان د ښځو د مساواتو غورځنګ" په نوم د ښځو د یوې نوې ډلې په جوړولو کې ګډون کړی و خو د کنفرانس په پای کې ونیول شول. د افغان شاهدانو لخوا د خلاصې سرچینې تحقیقاتو چې د یعقوبي تر څنګ نیول شوي د محمد سیرت٬ محمد رضا سازش ٬ محمد عالم حکمت او حسین حسین پور دي چې د رسنیو راپورونه هم تاییدوي.

په راتلونکو ورځو کې د ادعا له مخې نور فعالان ونیول شول. د یوې بلې ښځینه فعالې او مظاهره کوونکي زینب رحیمي د توقیف ادعاوې د نومبر په ۴ مه خپرې شوې په داسې حال کې چې د نومبر په ۱۰مه طالبانو د راپور له مخې فراحت پوپلزۍ چې د افغانستان د جنګیالیو د ښځو د خپلواکۍ غورځنګ بنسټ ایښودونکې او مخکښه غړې وه ونیوله. د یو شمېر راپورونو له مخې طالبانو په لومړي سر کې فراحت او د هغې پلار نیولي وو خو فراحت د موبایل له معاینې وروسته ونیول شول. په راتلونکو ورځو کې طالبانو ادعا کړې چې دوه نورې ښځې حمیرا یوسف او پروین سادات هم بندیانې کړي.

د سیمه ییزو رسنیو وروستي راپورونه ښیي چې د توقیف شویو میرمنو شمیر د لومړنیو شمیرو څخه ډیر دی. د راپورونو له مخې د ښځو د حقونو فعاله شمایل پیکار د طالبانو لخوا په هماغه ورځ او د ظریفه یعقوبي په ځای کې ونیول شوه. د شمایل کورنۍ رسنیو ته ویلي چې طالبانو یې د لور د لیدو مخه نیولې او طالبانو یې د کور کورونه تالاشي کړي او وهلي یې دي.

له یوې میاشتې څخه ډیر وخت کیږي چې د توقیف راپورونه خپاره شوي. د ښځو د حقونو د نورو فعالانو له قوله چې له افغان وتنس سره یې خبرې کړې دي زینب رحیمي له دوه شپې توقیف وروسته خوشې شوه په داسې حال کې چې ظریفه یعقوبي د دسمبر په ۱۲مه خوشې شوه. د نورو اتو فعالانو څلور نارینه او څلور ښځې برخلیک ناڅرګند دی.

 افغان وتنس له څو سرچینو سره خبرې وکړې په شمول د نورو فعالینو او د تورنو کسانو خپلوانو. د ټولو نومونه د امنیتي ملحوظاتو له امله بدل شوي دي.

کورنۍ د فعالینو رواني او فزیکي روغتیا لپاره اندیښمن دي

 افغان وتنس د ښځو د حقونو له دوو اعتراض کوونکو سره خبرې وکړې چې وايي د فعالینو له کورنیو سره یې تماس نیولی دی. یوه ښځه چې موږ یې راحله بولو د روان کال په جنورۍ کې د طالبانو له خوا توقیف شوې وه. هغې افغان وتنس ته وویل چې که څه هم زینب رحیمي دوه شپې وروسته خوشې شوه هغه نشي کولی بیرته کور ته لاړه شي ځکه چې هغه ویره لري چې هغه ځای ته بیرته راستانه شي چې طالبانو هغه نیولې وه.

راحیله وايي: «تاسو پوهېږئ یو ځل چې طالبان له خپل کور څخه ونیسي بیا هېڅکله بېرته هغه ځای ته نه شې ستنېدای.» "سوزونه تل شتون لري."

راحیله دا هم په ګوته کوي چې د ښځو په مشرۍ د لاریون په شاوخوا کې یو بدنامي شتون لري په افغانستان کې ځینو کورنیو د کورنۍ ښځینه غړي پریښودل چې په لاریونونو کې برخه اخیستې وه. هغې یادونه وکړه چې څنګه د هغې خپلوانو په لاریونونو کې د هغې د ګډون او وروسته د طالبانو لخوا د هغې د توقیف څخه ویره وکړه. دا خبره د نورو مظاهره چیانو لخوا هم غږیدلې چې افغان وتنس خبرې وکړې د جون په میاشت کې یوې میرمنې چې مخکې په بلخ ولایت کې د طالبانو لخوا توقیف شوې وه افغان وتنس ته وویل چې هغه د خپلې کورنۍ له نیوکو سره مخ شوه او بالاخره دوی د هغې ملاتړ بند کړ.

راحیله ای ډبلیو پي آر ته وویل چې د تګ ځای نه درلود زینب ټوله هیله له لاسه ورکړه. نوموړې زیاتوي چې له زینب سره یې د یوې شپې لپاره د خپل ملګري په کور کې د پاتې کېدو په برخه کې مرسته وکړه او دا چې هغه او نور کسان هڅه کوي چې فعالې ته د اوسېدو بل ځای پیدا کړي تر څو چې هغه له افغانستانه نه شي وتلی.

د ښځو د حقونو یوه بله فعاله چې موږ لیلا بولو هم د توقیف شویو کورنیو سره اړیکه نیولې ده. نوموړې وايي کله چې زینب خوشې شوه د روحي او جسمي شکنجې نښې یې تر سترګو کېدې.

لیلا افغان وتنس ته وویل: "د طالبانو لاندې ژوند کولو یوازینۍ حقیقت ذهني شکنجه ده د طالبانو لخوا توقیف کیدل او د دوی په توقیف ځای کې د ورځې تیریدل پریږدئ."

کله چې موږ له لیلا سره مرکه وکړه ظریفه یعقوبي لا هم په توقیف کې وه او لیلا وايي چې د ظریفه کورنۍ د هغې رواني او فزیکي روغتیا ته اندیښمنه وه. لیلا افغان وتنس ته وویل چې طالبانو کورنۍ ته اجازه نه ورکوله چې هغې ته پاکې جامې ورکړي.

د راپور له مخې ظریفه د دسمبر په ۱۲ نیټه خوشې شوه لکه څنګه چې افغان وتنس دا مقاله خپره کړه. لیلا د امریکا غږ ته د خوشې کیدو پخلی کړی خو وایي نور فعالان د طالبانو په بند کې دي. د ټویټر اکاونټ چې داسې ښکاري چې د ظریفه پورې اړه لري وروستی ټویټ د نومبر په دویمه نیټه یوه ورځ مخکې له دې چې د هغې په تور ونیول شوه. د هغې د راپور شوي خوشې کیدو سره سره دا ممکنه ده ظریفهاد خبرو نه کولو ژمنه لاسلیک کولو لپاره جوړه شوې وه هغه څه چې د ښځو د حقونو دوه نورو فعالانو دمخه افغان وتنس ته ویلي وو چې دوی د خوشې کیدو دمخه ترسره شوي.

لیلا د خپلې لومړنۍ مرکې په ترڅ کې د فراحت پوپلزۍ په اړه اندیښنې هم شریکې کړې چې تر اوسه د لیکلو په وخت کې خوشې شوې نه ده. د لیلی په وینا فراحت د غورځنګ د ټولنیزو رسنیو چینلونو ګروپ چیټونو او د رسنیو غوښتنو په چلولو کې ښکیل وو.

لیلا وايي: «د فراحت کورنۍ د هغې فزیکي او رواني روغتیا د اندېښنې وړ بولي. "د هغې د کورنۍ په وینا فراحت ډیر کمزوری شوی دی."

لیلا وايي چې کورنۍ یې په ویره کې ژوند کوي او په لومړي سر کې د فعال د توقیف په خپرولو کې ویره درلوده.

لیلا څرګنده کړه: "د فراحت مور سخته ناروغه ده او د فراحت د توقیف د صدمې له امله روغتون ته وړل شوې ده." "دوی له موږ سره د فراحت د وضعیت جزئیات نه شریکوي ځکه چې دوی د هغې د لیدو چانس له لاسه ورکولو ویره لري."

راحیله او لیلا دواړه په دې باور دي چې د ښځو فعالیت او د رسنیو ښکیلتیا د دوی د توقیف موده اغیزمنه کړې ده خو لیلا زیاتوي چې د طالبانو په توقیف ځایونو کې کارکوونکي کوم ځانګړي اصول نه مراعاتوي او اکثره پریکړې په خپل لاس کې نیسي. وضعیت حتی ډیر غیر متوقع.

لیلا وايي: "په ځینو توقیف ځایونو کې طالبان نرم دي او په نورو کې دوی د ښځینه لاریون کونکو په وړاندې ډیر کرکه لري ... تاسو هیڅکله نه پوهیږئ [دوی به څنګه غبرګون وکړي]."

د دوو نورو ښځو مظاهره چیانو پروین سادات او حمیرا یوسف په اړه لږ معلومات لري. لیلا افغان وتنس ته وویل چې هغه پوهیده چې پروین په لاریونونو کې برخه اخیستې وه او د هغې نږدې ملګري د هغې په اړه اندیښمن وو. په یوه آډیو ریکارډ کې چې پروین ته منسوب شوی او په ټولنیزو رسنیو کې شریک شوی هغه په ژړا اوریدل کیږي: "دوه طالبان په دروازه کې دي. زه تاسو ته خبر درکوم که چیرې یو څه پیښ شي.

د لیلا په وینا حمیرا د ښځو د کوم اصلي غورځنګ برخه نه وه بلکې یوه ښوونکې وه چې په انفرادي ډول یې د طالبانو پر ضد احتجاج کاوه.

د نارینه بندیانو برخلیک

د راپور له مخې طالبانو د نومبر په ۳ مه د ظریفه یعقوبي تر څنګ څلور تنه بندیان کړل. د دوی نومونه د دوی د خوندیتوب لپاره بدل شوي.

محمد سیرت یو له هغو کسانو څخه دی چې ویل کیږي د نومبر په دریمه نیول شوي دي. د سیرت خپلوان مجتبا د هغه د خوشې کولو لپاره آنلاین کمپاین پیل کړ. مجتبا له ایران څخه له افغان وتنس سره په خبرو کې وايي چې سیرت یو عادي تبعه و او له هیڅ سیاسي ډلې سره یې تړاو نه درلود.

«سيرت هيڅ سياسي فعاليت نه درلود او نه يې د کوم سياسي ګروپ ملاتړ کاوه. د هغه په ژوند کې اصلي موخه د کلتوري او بشري حقونو ارزښتونه راژوندي کول وو.» مجتبا وايي.

هغه افغان وتنس ته وویل چې د سیرت پلار هڅه کوله چې هغه د ضمانت له لارې خوشې کړي مګر تر دې دمه ناکام شوی او دا چې ټوله کورنۍ د هغه په اړه ډیره اندیښنه لري.

 افغان وتنس د محمد عالم حکمت له یوه ملګري مهدي سره هم خبرې کولې چې د نومبر په ۳ نیټه هم نیول شوی و. مهدي افغان وتنس ته وویل چې عالم د طالبانو له واک څخه مخکې د مدافعې په پروګرامونو کې برخه اخیستې وه. کله چې دې ډلې واک ترلاسه کړ د عالم فعالیت له خطر سره مخ شو.

مهدي افغان وتنس ته وویل: "له هغه وخت راهیسې چې طالبانو واک ترلاسه کړ ما په شخصی توګه له عالم سره ونه لیده خو پوه شوم چې طالبانو هغه نیولی او حتی کورنۍ یې هم د هغه په اړه کره معلومات نه لري."

طالبان: د لاریون کوونکو تر شا "له بهر څخه لاسونه" دي

د دغو تورونو نیول په نړیواله کچه غندل شوي دي. د نومبر په څلورمه په افغانستان کې د ملګرو ملتونو ماموریت (یوناما) د توقیفونو په اړه اندیښنه څرګنده کړه او ویې ویل چې دوی د ظریفه یعقوبي او څلورو نورو بندیانو په وضعیت کې طالبان ښکیل کړي دي.

په افغانستان کې د امریکا ډیپلوماتیک ماموریت د نومبر په پنځمه له طالبانو وغوښتل چې دغه فعالان خوشې کړي خو طالبانو په دې اړه رسمي غبرګون نه دی ښودلی خو د طالبانو ویاند ذبیح الله مجاهد په همدې ورځ په یوه خبري غونډه کې وویل:

"له بهر څخه لاسونه د دوی [ښځو مظاهره کونکو] ترشا دي او دوی هڅول کیږي چې لاریون وکړي او شور وکړي او یو ډول کفر رامینځته کړي چې موږ یې لاسونه وینو او زموږ سازمانونه یې کشف کوي."

طالبان د ښځو لاریونونه په بهر او لویدیځ کې له فعالینو سره تړلي دي. دوی پخوا فعاله تمنا پریانۍ تورنه کړه چې د راپورونو له مخې د جنوري په میاشت کې د طالبانو لخوا د یوې بلې ښځې پروانا ابراهیم خیل سره نیول شوې وه په بهر کې د پناه اخیستو لپاره د طالبانو د بدنامولو لپاره. د میرمنو د توقیف په وخت کې مجاهد دا رد کړه چې کومې میرمنې نیول شوي دي مګر د آژانس فرانس پرس سره په مرکه کې وویل چارواکي حق لري "د مخالفانو یا قانون ماتونکو د نیولو او توقیف کولو حق لري".

سره له دې چې طالبان ادعا کوي چې د ښځو لاریون کونکي د لویدیځ لخوا ملاتړ کیږي د ښځو د حقونو فعالان چې د افغان وتنس لخوا مرکه شوي په خپل مدني مقاومت کې یوازې احساس کوي. د نومبر په ۱۴مه یو شمېر ښځینه فعالانو د ملګرو ملتونو امنیت شورا ته د "عدالت لپاره یو سل ژړا" تر سرلیک لاندې لیکونه واستول. دا لیکونه د طالبانو په واکمنۍ کې د افغان ښځو د ژوند لنډ او مستند حساب وو.

راحیله او لیلا دواړه خپلې اندیښنې شریکويد افغانستان د ښځو په مشرۍ حرکتونو ته د نړیوالې ټولنې د نه پاملرنې او ملاتړ نشتوالی.

لیلا وايي: "موږ د خپلو همکارانو توقیف له نړیوالو سازمانونو او بهرنیو ډیپلوماتیکو ماموریتونو سره شریک کړ." "موږ حتی د ملګرو ملتونو امنیت شورا ته سل مکتوبونه لیکلي خو له بده مرغه زموږ ټولو هڅو ته لږ پام او ځواب نه دی ورکړل شوی."

د رسنیو په وینا ډیری بهرنۍ نادولتي موسسې چې پخوا یې په افغانستان کې فعالیت کاوه د نړیوالو مرستندویانو د وتلو له امله تېښتې ته اړې شوې په ځینو مواردو کې د راپورونو له مخې خپل کارمندان یې پریښودل. په هرصورت د الجزیرې یوه مقاله تشریح کوي چې څنګه "ښځینه فعالان په دوامداره توګه د محرومو میرمنو لپاره د ملاتړ شبکې رامینځته کوي" د بنسټیزو سازمانونو رامینځته کول د جنسیت پر بنسټ د تاوتریخوالي قضیې مستند کول او په مختلفو والیتونو کې د ښځو لپاره خوندي ځایونه رامینځته کول.

که څه هم لیلا وايي چې له افغانستانه بهر لږ ملاتړ نه دی شوی خو د ښځو د خوځښتونو انعطاف ته خوشبینه ده.

نوموړې وايي: «په افغانستان کې د ښځو حرکت په هېواد کې هيلې راژوندۍ کړې دي. "هغوی به جګړې ته ادامه ورکړي پرته له دې چې هر څه وي."

د افغان وتنس خبریال: افغان وتنس

۱۴ ديسمبر ۲۰۲۲