زه د راتلونکي لپاره هیڅ هیله نه لرم. د طالبانو د محدودیتونو په اړه د پوهنتون ښځینه زده کونکي

انځور: مایکل فولي

کله چې طالبانو تېر اګسټ کې د افغانستان واک په لاس کې واخیست، دوی نړیوالې ټولنې ته ډاډ ورکړ چې کارونه به د دوی د واک له وروستي پړاو سره په ۱۹۹۰ لسیزه کې توپیر ولري - کله چې ښځې له زده کړو او کار څخه منعې شوې وې.

دا ځل، دغه ډلې ادعا وکړه چې د ښځو حقونو ته به درناوی وشي، مګر له اسلامي قانون څخه د دوی د تفسیر په چوکاټ کې.

تېر کال، د اوړی له معمول رخصتۍ وروسته، په ټول افغانستان کې پوهنتونونه او عالي لېسې تړلې وې، چې دا وېره يې راپارولې وه چې نجونې او ښځې به يو ځل بيا له زده کړو منعې شي.

تېر کال، د دوبي له معمول رخصتۍ وروسته، په ټول افغانستان کې پوهنتونونه او عالي لېسې تړلې وې، چې دا وېره يې راپارولې وه چې نجونې او ښځې به يو ځل بيا له زده کړو منعې شي.

په داسې حال کې چې په راتلونکو میاشتو کې ځینې عالي ښوونځي د هلکانو لپاره بیا پرانستل شول، لا د فبروري تر میاشتې پورې نه و چې پوهنتونونو خپلې دروازې بیا پرانیستې، مګر د ښځینه زده کونکو لپاره د سختو مقرراتو سره.

افغان وتنس د کابل، بلخ، بغلان او سمنګان ولایتونو په دولتي پوهنتونونو کې له پنځو ښځینه محصلینو سره خبرې کړې، چې ویلي یې دي، د درسونو لپاره د استادانو د کمښت ترڅنګ محدودیتونو د دوی پر مورال او همدارنګه د زده کړو پر کیفیت منفي اغېز کړی ده.

په دې لیکنه کې د ټولو مرکه شویو کسانو نومونه بدل شوي دي.

نارینه او ښځینه زده کوونکي سره جلا شول

د سپټمبر په میاشت کې، د طالبانو د لوړو زده کړو وزارت اعلان وکړ چې ښځو ته به په پوهنتون کې د زده کړې اجازه ورکړل شي، مګر د نارینه وو تر څنګ نه.

دې پریکړې د طالبانو له راتګ مخکې د منل شوي عمل څخه یو بدلون په نښه کړ، چیرې چې نارینه او ښځینه په ګډه زده کړه کوله.

مرکه کونکو افغان شاهد ته وویل چې اوس مقررات پدې معنی دي چې ښځینه زده کونکي د سهار له ۸:۰۰ څخه تر ۱۱:۱۵ بجو پورې ټولګیو ته حاضریږي پداسې حال کې چې نارینه زده کونکي د ۱۱:۳۰څخه د ماسپښین د ۳:۳۰ بجو ترمنځ راځي.

د دې لپاره چې ډاډ ترلاسه شي چې هیڅ یو ځای کیدل نه وي، طالبانو د ځینو پوهنتونونو په دروازو کې "ځانګړي ساتونکي" ځای پر ځای کړي دي.

د کابل پوهنتون یوه محصله ساجده وايي: «د طالبانو دوه ساتونکي له یوه سپي سره نجونې تعقیبوي او مخکې له دې چې هلکان پوهنتون ته ننوځي نجونې باید له پوهنتون څخه ووځی څخه ووځي.»

لیلا چې د سمنګانو په پوهنتون کې زده کړې کوي، زیاتوي: «نه ښځینه استادانې او نه هم محصلینو ته اجازه نه ورکول کېږي چې له ټاکلي وخت څخه بهر له پوهنتون څخه ووځي، حتی که په جدي توګه د وتلو اړتیا هم ولري.»

تمنا، چې د بلخ پوهنتون محصله ده، ساتونکي "بد اخلاق" بولي.

هغه وايي چې دوی د یوې وړې "غلطۍ" لپاره ښځینه زده کونکو ته چیغې وهي او په بدکارۍ تورنوي.

تمنا وايي: "که دا زما وروستی کال نه وای او زه فارغ شوی نه وای، زه به بېرته پوهنتون ته نه وای تللې."

سیلفي به نه اخلی

د ساجدې په وینا د پوهنتون په محوته کې حرکت هم محدود دی ، هغه وايي زده کونکو ته د لیکونو له لارې خبرداری ورکړل شوی چې له ټولګیو بهر له ګرځیدو ډډه وکړي.

نرګس د بغلان پوهنتون څخه وايي: "چارواکي نږدې هره ورځ رسمي مکتوبونه لیږي چې ښځینه زده کونکو ته امر کوي چې ده پوهنتون په محوته کې تګ راتګ ونه کړي، دوکانونو او کانټینونو ته تګ ونه کړي، او نور ډیر محدودیتونه."

افغان وتنس هم د مرکه کونکو څخه اوریدلي چې زده کونکو ته خبرداری ورکړل شوی چې د پوهنتون په محوته کې عکسونه او سیلفي دی نه اخلي.

لیلا وايي، د سمنګان پوهنتون محصلینو ته خبر ورکړل شوی چې ډېر ژر به اړ شي چې خپل تلیفونونه به کور کی پریږدی.

"موږ ته ویل شوي چې د راتلونکي سمستر څخه به موږ ټول قوانین په کلکه مراعات کړو او اجازه به ورنکړل شي چې خپل ګرځنده تلیفونونه له ځانه سره یوسو."

د جامو سخت کوډ

په ځینو پوهنتونونو کې ښځینه محصلینو ته امر شوی چې د حجاب په اړه سخت مقررات مراعات کړي، په داسې حال کې چې په نورو کې چارواکو کوم رسمي مقررات نه دي صادر کړي، خو د څانګو له رییسانو سره غونډې جوړوي، او ټولګیو ته یې ښیې، چې له ښځینه محصلینو یې غوښتي چې اسلامي حجاب مراعت کړي.

د دې تشریح لا هم ناڅرګنده ده، ځکه چې ډیری افغان میرمنې د مخه هم ټکری اغوستل.

تمنا وايي: "موږ ته ویل شوي وو چې اوږدې تورې جامې واغوندي، خو موږ مقاومت وکړ."

"زما په لومړۍ ورځ چې پوهنتون ته تلم، موږ په ټولګي کې وو چې د یوې نجلۍ چیغې مو واورېدې.

موږ حیران شو چې څه پیښ شوي، مګر نه زموږ ښوونکي او نه موږ ته اجازه راکړل شوه چې نجلۍ وګورو او وګورو چې څه موضوع ده.

موږ وروسته وموندله چې هغې ته د حجاب په اړه د چارواکو د مقرراتو نه مراعاتولو له امله سزا ورکول کیږي.

ساجده: افغان وتنس ته وايي، چې د طالبانو چارواکو ډېری وخت د دوی ده څانګې او پوهنځي د مامورینو له لارې دوی ته اخطار ورکړی، چې که بشپړ حجاب ونکړي، نو پوهنتونونه به بیا د ښځینه محصلینو پر مخ وتړي.

د سمنګانو د پوهنتون څخه لیلا وايي، چې د طالبانو چارواکو ورته ویلي وو، چې اوږده تورې جامې واغوندي، د سترګو په ګډون خپل مخونه په بشپړه توګه پټ کړي او د براق بوټانو او رنګارنګ کالیو د اغوستلو اجازه ورنکړي.

د افکارو تښتیدل

په تیوري کې، د دې مقرراتو معنی دا ده چې ښځینه استادان باید ښځو ته د زده کړې لپاره وګمارل شي، مګر په عمل کې، دا ممکنه نه ده ځکه چې افغانستان د "افکارو د تیښتی" سره مخ دی. نه یوازې ښځینه استادانې، بلکې نارینه استادان هم له هېواده وتلي دي.

تېره میاشت بي بي سي راپور ورکړ چې د طالبانو د واکمنۍ له پیل راهیسې د کابل په ګډون د افغانستان د درېیو لویو پوهنتونونو ۲۲۹ مسلکی استادان او پروفیسران له هېواده وتلي دي.

د کمبود له امله طالبان اړ شوي چې په موقتي توګه د ښځینه زده کوونکو د تدریس لپاره یو شمېر نارینه ښوونکو ته اجازه ورکړي.

د سپټمبر په میاشت کې د لوړو زده کړو وزیر عبدالباقي حقاني ادعا وکړه چې په کافي اندازه ښځینه استادانې شته او که داسې نه وي نو بدیل به ورته پیدا شي.

هغه وویل، «دا ټول د پوهنتون په ظرفیت پورې اړه لري.

"موږ کولی شو د پردې تر شا د زده کړې لپاره نارینه ښوونکي هم وکاروو، یا ټیکنالوژي وکاروو."

د دې کمبود د پوره کولو لپاره طالبانو هم نوي استادان استخدام کړي دي، چې زیاتره یې کمه او یا هم بلکل تجربه نه لري، او د هغو کسانو پر ځای چې تللی دي، استخدام کړي.

"نوي ګمارل شوي استادان کافي تجربه نلري او اکثره غیر حاضر وي.

دوی یوازې د ازموینې په ورځو کې راښکاره کیږي،" تمنا وايي.

د مينې په وينا، چې په کابل پوهنتون کې زده کړې کوي، په دې وروستيو مياشتو کې د کابل پوهنتون د يوه پوهنځي شاوخوا شل استادان له خپلې دندې لاس په سر شوي او له افغانستانه وتلي دي.

د بغلان پوهنتون استاده نرګس هم دا خبره کوي او وايي چې د هغې ټول پوهنځي اوس یوازې دوه ښځینه استادانې لري.

لږ حضور، ټیټ مورال

پداسې حال کې چې د پوهنتونونو بیا پرانستلو ته له اوږدې مودې راهیسې انتظار و، زده کونکي تیره میاشت خپلو ټولګیو ته راستانه شول، دوی وموندل چې دوی د پخوا په شان ندي.

افغان وتنس ته ويل شوی، چې د ډېرو استادانو د نشتوالي سربېره، د زده کوونکو د حاضرۍ کچه هم د پخوا په پرتله ټيټه وه، چې ځينې محصلين د زده کړو لپاره کم روحیه شوی.

د سمنګانو د پوهنتون څخه لیلا وايي: «ډیری ښوونکو وظیفه پریښی ده، نورو ته معاش نه ورکول کیږي او یا هم لږ معاش ورکول کیږي، نو موږ په خپلو زده کړو کې جديت نه وینو.»

"دلته لږ ښوونکي دي [مګر] ډیر فشار او محدودیتونه.

دوی پوهنتون په یوه پوځي اډه بدله کړی، زموږ هر حرکت کنټرولوي او خبرداری ورکوي چې که موږ له حجاب پرته وویني نو پوهنتون به وتړي،» ساجده وايي.

یو شمیر محصلینو چی افغان وتنس دوی سره خبری کړی ویلی چی ټولګیوال یی د کورنۍ د وېرې له امله یا د طالبانو لخوا د ښځو د تګ راتګ د محدودیت له امله خپلې زده کړې پریږدي یا ځنډوي، پدې معنی چې میرمنې باید د ۷۲ کیلومترو څخه ډیر واټن ته د سفر کولو لپاره سرپرست ولري.

سره له دې چې طالبانو وړاندیز کړی چې دا ځل به د دوی واکمني نرمه وي، خو تر دې دمه محدودیتونه بل ډول وړاندیز کوي، او په داسې حال کې چې ښځې د زده کړې توان لري، د زده کړې کیفیت او هغه چاپیریال چې دوی یې ترلاسه کوي، ډیری ښځینه زده کونکي نا امید کړیتمنا وايي: "زه د دې رژیم لاندې راتلونکي لپاره هیڅ هیله نه لرم."

"موږ ښځې د طالبانو په رژیم کې د کار امکانات نه لرو."

راپور وركونكي: افغان وتنس.

25 Mar 2022