دو سال حاکمیت طالبان: مستند سازی موارد نقض حقوق بشر با استفاده از منبع باز

۱۵ آگوست سال ۲۰۲۳ 

تصویر: کانوا 

نسخه پی دی اف گزارش کامل در آخر صفحه موجود است.

خلاصه اجرائیوی 

زمانی که طالبان در آگوست سال ۲۰۲۱ قدرت را در افغانستان به دست گرفتند، رهبری این گروه در پیامی به دولت های جهان گفتند که رویکرد و رفتارشان این بار متفاوت خواهد بود. حقوق زنان رعایت خواهد شد، امنیت تضمین می شود و مخالفین این گروه که قبلا علیه آنها جنگیده بودند یا در دولت قبلی کار کرده اند، عفو عمومی دریافت خواهند کرد. این پیام هایی بود که سخنگوی طالبان ذبیح الله مجاهد در یک سخنرانی پس از تصرف کابل توسط این گروه ابراز داشت.

مجاهد در اولین کنفرانس خبری طالبان پس از تسلط این گروه بر کابل گفت: "ما همه را عفو کرده ایم، همه کسانی که علیه ما جنگیده اند را عفو کرده ایم". او افزود که "امنیت برقرار شده  است"، و وعده داد که حقوق زنان در "چارچوب شریعت" رعایت خواهد شد. زمانی که از مجاهد در مورد آزادی مطبوعات سوال پرسیده شد، مجاهد پاسخ داد که طالبان به آزادی رسانه ها "در چارچوب فرهنگی مان" متعهد استند و اینکه رسانه های خصوصی می توانند همچنان "آزادانه و مستقلانه" به فعالیت های شان ادامه دهند.

از اکتوبر سال ۲۰۲۱ بدینسو، افغان ویتنس با استفاده از تکنیک های جمع آوری و تحلیل اطلاعات منبع باز به هدف جمع آوری، نگهداری و تایید محتوای تولید شده توسط کاربر و گزارش های مطبوعاتی مربوط به افغانستان فعالیت میکند. هدف این  گزارش ارائه یک نمایه کلی از نظارت های این پروژه در چهار بخش یعنی نقض حقوق بشر و حق زندگی، شکنجه و آزادی، حقوق زنان و دختران، ارتکاب جرایم علیه گروه های آسیب پذیر و به حاشیه رانده شده، و آزادی فعالیت جامعه مدنی و رسانه ها می باشد. اطلاعاتی که این پروژه در این دو سال گذشته جمع آوری و تحلیل و تجزیه کرده است، یک تصویر بسیار متفاوتی را از آنچه که در روزهای اول تسلط طالبان وعده داده شده بود،ارائه می کند.

طی دو سال گذشته، گزارش های متواتر از موارد نقض حقوق بشر وجود داشته اند. در عین حال گزارش های زیادی از قتل ها، بازداشت و شکنجه و وقایع انتقام گیری از اعضای نیرو های پیشین امنیتی و دفاعی افغانستان، همچنان بازداشت فعالان جامعه مدنی و خبرنگاران بدست رسیده اند. در اکتوبر سال ۲۰۲۲، طالبان از بازگشت مجازات های  علنی در افغانستان خبر دادند و دادگاه عالی این گروه در نتیجه آن چندین مورد مجازات شلاق و دو حکم اعدام را تطبیق کرد. محدودیت ها بر حقوق زنان در طول دو سال گذشته شدید تر شده است: بعد از یک مرحله بلاتکلیفی و انعطاف پذیری نسبی ابتدایی در سطح محلی، طالبان اکنون فرامین سرتاسری را در مورد نحوه پوشش لباس، اجازه و حق کار، دسترسی به آموزش و آزادی گشت و گذار زنان صادر کرده اند. صدها گزارش در مورد کشتار بی رحمانه زنان توسط طالبان، اعضای خانواده یا عناصر ناشناس نیز حکایت شده است.

• از ۱۵ جنوری ۲۰۲۲ بدینسو، افغان ویتنس ۳۳۲۹ گزارش نقض حقوق بشر از جمله  نقض حق زندگی، حق آزادی از شکنجه، آزادی رسانه ها، آزادی تجمعات، حقوق زنان وغیره را ثبت کرده است.

• گزارش های متواتر در مورد قتل و بازداشت اعضای سابق نیرو های امنیتی و دفاعی افغانستان وجود داشته اند. از جنوری ۲۰۲۲ بدینسو، افغان ویتنس ۱۱۲ ادعای قتل و ۱۳۰ ادعای بازداشت را ثبت کرده است که البته این تعداد ممکن است کمتر از آمار اصلی باشد زیرا هویت بسیاری از قربانیان و ناقضان ناشناخته باقی مانده اند.

• افغان ویتنس همچنان ۵۶ اعلامیه دادگاه عالی طالبان را ثبت کرده است که حاوی مجازات علنی بیش از ۳۵۰ فرد هستند که عمدتا به اتهام انجام جرایم "اخلاقی" از قبیل داشتن روابط نا مشروع، لواطت و زنا محکوم به مجازات شده اند. 

•  به رغم سرکوب گسترده و فزاینده مقاومت در برابر حکومت طالبان، افغان ویتنس نزدیک به ۷۰ اعتراض خیابانی به رهبری زنان را تایید کرده است که اولین این تظاهرات در آگوست سال ۲۰۲۱ براه انداخته شد  که در آن تعداد زیادی از زنان  در اعتراض به وضع محدودیت های فزاینده بر حق تحصیل و کار دختران و زنان راهپیمایی کردند. افغان ویتنس بین ۱ مارچ ۲۰۲۳ و ۲۷ جون ۲۰۲۳ به تعداد ۹۵ اعتراض جداگانه زنان، از جمله ۸۴ اعتراض خانگی و ۱۱ اعتراض خیابانی را در ۱۲ ولایت افغانستان ثبت و تجزیه و تحلیل کرد.

• بین ۱۵ ماه جنوری سال ۲۰۲۲ و ۲۰ جولای سال ۲۰۲۳، افغان ویتنس ۱۸۸ مورد قتل زنان توسط عاملان مختلف از جمله اعضای خانواده، عاملان ناشناس و در برخی موارد توسط افرادی که ادعا می شود اعضای طالبان اند، ثبت کرده است.

• افغانستان گواه تنگ شدن تدریجی فضا برای رسانه های مستقل و جامعه مدنی بوده است. افغان ویتنس ۶۷ گزارش بازداشت فعالان مدنی و معترضان را بین ۱۵ جنوری سال ۲۰۲۲ و  ۲۰ جولای سال ۲۰۲۳  ثبت نموده است.

• در همین دوره، افغان ویتنس ۹۸ گزارش در مورد بازداشت خبرنگاران، عکاسان و صاحب نظران رسانه ای توسط طالبان در سراسر افغانستان را ثبت کرد.

• از سال ۲۰۱۶ بدینسو افغانستان گواه حملات متعدد شاخه خراسان داعش بر جوامع هزاره و شیعه بوده است. این حملات در جریان سال اول حاکمیت طالبان ادامه یافت و مساجد، مکاتب و مراسم مذهبی هدف حملات قرار گرفتند. در جریان دو سال حاکمیت طالبان، آمار ثبت شده توسط افغان ویتنس نشان می دهد که شاخه خراسان داعش مسئولیت ۲۹ حمله به هزاره ها و شیعیان را بر عهده گرفت که بر اساس گزارش های رسانه ها، این حملات منجر به کشته شدن ۱۹۳ تن و زخمی شدن ۴۵۴ تن دیگر شده اند.

روال های متفاوت در سال اول و دوم حاکمیت 

بر اساس ارزیابی منبع باز توسط افغان ویتنس، تفاوت هایی در روندها در سال های اول و دوم حاکمیت طالبان وجود داشته است. بر اساس گزارش ها در سال اول حاکمیت شان، این گروه به بازداشت فعالان حقوق زنان، خبرنگاران و معترضان دست زدند و به سرکوب مخالفان شان ادامه دادند. طالبان یک سلسله محدودیت‌ ها را بر رسانه‌ها وضع کردند که با محدودیت‌های اقتصادی و فرار خبرنگاران همراه بود و این کار منجر به بسته شدن صدها رسانه شد. 

سطح کلی خشونت های مسلحانه در افغانستان بلافاصله پس از تسلط طالبان کاهش یافت. ولی وضعیت امنیتی در سال اول حاکمیت این گروه شکننده بود، به طوری که شاخه خراسان داعش مربوط به گروه موسوم به دولت اسلامی حملات منظمی را بر اهداف غیرنظامی و طالبان انجام داد. بهار سال ۲۰۲۲ گواه وقوع یک درگیری میان نیروهای مقاومت و طالبان در شمال افغانستان بود که ادعا های زیادی را به همراه داشت و برخی از این ادعای مبنی بر نقض حقوق بشر علیه جنگجویان مقاومت، از جمله اعدام های فراقانونی (صحرایی) و بازداشت های گروهی این جنگجویان  توسط افغان ویتنس تایید شد. 

ولی سال دوم حاکمیت طالبان تا حدی متفاوت بوده است. ارزیابی ما از منبع باز نشان می‌دهد که در نتیجه محدودیت‌های وضع شده توسط طالبان و خودسانسوری، رسانه‌ها و مخالفان در کشور تا حد زیادی پراکنده شده‌اند در حالی که بازداشت‌ گزارش‌ شده فعالان حقوق زنان، مدافعان حقوق آموزش دختران و خبرنگاران ادامه داشته است. زنان  علیه محدودیت‌ ها و فرمان‌های طالبان به تظاهرات ادامه داده‌اند، اما اعتراض‌ ها عمدتاً به شیوه اعتراض های خانگی صورت گرفته اند و اعتراض کنندگان ظاهراً به دلیل پنهان کردن هویت و کاهش خطر دستگیری شان یا مواجه شدن با خشونت چنین کاری را انجام داده اند. با وجود این تهدیدها، زنان همچنان در اعتراض به فرمان ها، از جمله فرمان مورخ دسامبر سال ۲۰۲۲ مبنی بر ممنوعیت تحصیل زنان در دانشگاه ها و بسته شدن آرایشگاه ها در جولای سال ۲۰۲۳، به خیابان ها ریختند. افغان ویتنس در هر دو مورد نمونه هایی از متوسل شدن طالبان به زور از طریق تیراندازی های هوایی و استفاده از ماشین های آب پاش برای متفرق کردن معترضان را تایید کرد. 

افغان ویتنس فعالیت کمتری از سوی نیروهای مقاومت در سال دوم حاکمیت طالبان را ثبت کرده است و پس از چندین حمله عمده در چند ماه اول سال ۲۰۲۳ که مسئولیت آنها را شاخه خراسان داعش پذیرفت وعمدتاً مقامات طالبان را  هدف قرار داد، افغان ویتنس پس از انجام عملیات شدید طالبان علیه هسته های ادعایی گروه موسوم به دولت اسلامی در ماه های مارچ و اپریل، نیز شاهد کاهش فعالیت های شاخه خراسان داعش بوده است. همچنین به نظر می‌ رسد که شاخه خراسان داعش حملات اش را از غیرنظامیان و مناطق هزاره‌ و شیعه نشین عمدتاً بر اهداف طالبان متمرکز کرده است.

تصویر: گرافی که تعداد موارد گزارش شده نقض حقوق بشر را نشان می دهد که قبل از دوره گزارشدهی بین ۱۵ جنوری سال ۲۰۲۲ و ۲۰ جولای سال ۲۰۲۳ توسط افغان ویتنس ثبت شده.