گزینه ها برای دانش آموزان دختر در افغانستان که آرزوی تحصیل دارند، محدود است

عکس: افغان ویتنس، ۲۰۲۲ 

* افغان ویتنس نام ها افرادی را که با آنها مصاحبه انجام شده، تغییر داده است.

محدودیت‌های اعمال شده از جانب طالبان بر تحصیل زنان باعث شده است که دانشگاه‌ها در سراسر جهان فرصت‌های بورسیه تحصیلی برای زنان و دختران افغان را اعلام کنند که این برنامه ها صدها زن و دختر را قادر می‌سازد تا برای فراگیری تحصیل به کشورهای همسایه یا مجاور و همچنین دانشگاه‌های دورتر بروند. 

صحبت هایی را که افغان ویتنس با دانش آموزان دختر امسال در افغانستان انجام داده،  نشان می دهد که دستیابی به این فرصت ها – یا حتی ترک نمودن کشور به مثابه گزینه اول – کار ساده نیست. زنان و دختران افغان هم با موانع اقتصادی و زبانی و هم با محدودیت ها از جانب طالبان بر آزادی گشت و گذار و سفر آنها روبرو هستند.

دختران افغان از اشتراک در صنوف آموزش زبان منع هستند

از زمان بازگشت طالبان به قدرت در آگوست سال ۲۰۲۱، مکاتب متوسطه در بیشتر مناطق افغانستان به روی دختران بسته مانده است. دانشجویان اناث تا دسامبر سال ۲۰۲۲ در صنوف جدا از پسران در دانشگاه ها اشتراک نمودند و پس از ماه دسامبر آن سال طالبان اعلام کردند که زنان و دختران پس از این اجازه حضور در دانشگاه ها را ندارند. 

قبل از ممنوعیت حضور دختران و زنان در دانشگاه ها، برخی از دختران با شرکت در صنوف آموزش زبان در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش زبان به تحصیل ادامه می‌دادند، اما زمانی که دانشگاه‌ها در اواخر ماه دسامبر به روی دختران بسته شدند، افغان ویتنس از چند دانشجو شنید که آنها از اشتراک در این صنوف آموزش زبان نیز منع شده اند. 

دانشجویی که ما او را آزاده* می نامیم و سخت علاقمند درخواست دادن برای کسب بورسیه تحصیلی در خارج از کشور اش است، از زمان بازگشت طالبان بر یادگیری و بهبود دانش زبان های انگلیسی و عربی تمرکز کرده است.

آزاده می گوید: " زمانی که در مورد وضع ممنوعیت بر تحصیل زنان شنیدیم، باور ما نمیشد و با این وجود هم  به صنوف آموزش زبان در دانشگاه رفتیم". آزاده افزود که دانشجویان ذکور در آن روز اجازه داشتند در امتحانات شرکت کنند، اما به دانشجویان اناث مجبور بودند دانشگاه را ترک کنند. 

او می افزاید: " دیدن دخترانی که با چشمان پر از اشک از دانشگاه بیرون می آمدند، یک صحنه اندوه آور بود". 

عکس: جدول زمانی که برخی از محدودیت های وضع شده بر تحصیل زنان در افغانستان را از زمان تسلط طالبان نشان می دهد. منبع: اعلامیه های طالبان و گزارش های رسانه ها.

آزاده می‌ گوید که قبل از بازگشت طالبان، برای شرکت در امتحان تافل (TOEFL) آماده می‌شد، زیرا می‌خواست برای شمولیت در دانشگاه آمریکایی افغانستان درخواست دهد.

"من برای اشتراک در امتحان کانکور آماده می شدم - دو سال درس خواندم تا برای این امتحان آماده شوم - می خواستم نمره بالایی کسب کنم و در رشته مورد علاقه ام تحصیل کنم."

صوفیا* به افغان ویتنس گفت که او نیز آرزو داشت که سند تافل (TOEFL) را کسب کند، تا بتواند برای کسب بورسیه تحصیلی در مقاطع ماستری در خارج از کشور درخواست دهد. اما او می گوید یک روز پس از ممنوعیت حضور زنان و دختران در دانشگاه ها، طالبان او را از آموزش زبان در یک نهاد آموزشی محروم کردند و اعلام کردند که زنان دیگر اجازه فراگیری آموزش زبان انگلیسی را ندارند.

دانشجوی دیگر به نام مهناز* در یک صنف آموزش زبان انگلیسی در یک نهاد آکادمیک خصوصی شرکت کرده بود که دانشجویان در آن به حیث معلم آموزش می دیدند، اما درب این نهاد یکجا با دانشگاه ها در ماه دسامبر به روی دانشجویان بسته شد. 

مهناز می‌گوید: " مضمون مورد علاقه‌ام انگلیسی بود، زیرا این مضمون مرا به اهدافم نزدیک‌ تر می‌کرد". او می افزاید که آرزو داشت یک بازیکن مشهور فوتبال شود. 

"اکنون، این امکان پذیر نیست."

معصومه* موفق شد افغانستان را ترک کند و اکنون در دانشگاهی در کشور آلمان تحصیل می کند. او می گوید که یادگیری یک زبان خارجی برای کسانی که آرزوی کسب بورسیه تحصیلی در خارج از کشور را دارند، "ضروری" است.

معصومه می افزاید: "تمام پروسه شمولیت در دانشگاه های خارج از افغانستان به زبان انگلیسی یا به زبان ملی همان کشور صورت می گیرد". 

او شخصاً تجربه کرده است که دانستن زبان چقدر مهم است – کاندید های آینده بورسیه های تحصیلی باید روند پذیرش را طی کنند، با دانشگاه ها و اساتید ارتباط برقرار کنند و خود را با محیط علمی جدید سازش دهند ، و این این کار هایی است که بر علاوه فهمیدن لکچر ها و نوشتن مقالات علمی به سویه بالات به یک زبان خارجی انجام می شود. 

در عین حال، بسیاری از زنان و دختران در هنگام خارج شدن از افغانستان، کشوری که تخمین زده می‌شود ۹۰ درصد جمعیت آن زیر خط فقر زندگی می‌کنند، با موانع اقتصادی روبرو هستند.

یکی از دانشجویان به نام فروزان* به ما گفت که خانواده‌اش می‌خواهد او را برای ادامه تحصیل به خارج از کشور بفرستند، اما توان مالی این کار را ندارند.

او می افزاید: " حتی اگر خانواده ها توان این کار را داشته باشند، ندانستن زبان انگلیسی برای بسیاری از مردم در افغانستان مانع است". 

وضع محدودیت ها بر سفر

طالبان بر گشت و گذار زنان محدودیت وضع کرده اند و گفته اند زنانی که می خواهند به جا های دور سفر کنند و مسافت های طولانی را طی کنند، باید یکی از بستگان یا همراهان مرد همراه آنها باشد.

برخی از زنان و دختران افغان نه تنها در کسب بورسیه تحصیلی با چالش مواجه اند بلکه قبل از همه در خارج شده از کشورشان با مشکلات مواجه اند. 

مهناز می گوید که او و خانواده اش این فرصت را داشتند که افغانستان را ترک کنند زیرا خواهرش کیس پناهندگی در خارج از کشور را داشت.

او توضیح می دهد: " پاسپورت هایمان آماده بود و می خواستیم کشور را ترک کنیم". 

اما مهناز می‌ گوید که خانواده اش از دریافت ویزای پاکستان محروم شدند که برای  درخواست‌ های دریافت ویزا به سفارت مربوط در پاکستان نیاز داشتند. او می‌افزاید که خواهرش نمی‌توانست به تنهایی سفر کند زیرا از جانب طالبان به او دستور داده شده بود که حین سفر باید یک همراه مرد که در افغانستان به عنوان محرم شناخته می شود، با او باشد. 

مهناز می گوید: "ما قصد نداریم کشورمان را ترک کنیم، بخاطری که این یک کار بسیار دشواری است". 

در دستورالعملی که در ماه دسامبر سال ۲۰۲۱ از طرف وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان صادر شد، گفته شده بود که  زنانی که در مسیر های بیش از ۴۵ مایل (۷۲ کیلومتر) سفر می کنند، باید یک محرم همراهی شان کند. در ماه مارچ سال 2022 در پی محدودیت سفر های زمینی زنان سفر های هوایی آنها نیز ممنوع شد و منابع به خبرگزاری رویترز گفتند که به خطوط هوایی در افغانستان دستور داده شده بود که بدون محرم، به زنان اجازه سفر های داخلی و خارجی را ندهند. 

از آن زمان تا حال، چندین گزارش ‌در مورد وضع ممنوعیت بر سفر های هوایی زنان برای ادامه تحصیل در خارج از کشور شان نشر شده است. خبرگزاری آنلاین Middle East Eye گزارش داد که طالبان مانع سفر های بدون همراه مرد "تعداد زیادی" از دانشجویان دختر به کشور قطر شده اند. 

طبق گزارش ها، دانشجویان دختر به تاریخ ۲۳ آگوست سال ۲۰۲۳ از سفر کردن به دبی، شهری که در آن به همکاری تاجر اماراتی خلف احمد الحبتور و دانشگاه دبی به آنها بورسیه تحصیلی اعطا شده بود، منع شده بودند. حبتور در یک بیانیه ویدیویی و اعلامیه کتبی که در (صفحه توییتر سابق) اش به اشتراک گذاشت، اظهار داشت که او قادر نیست ناامیدی را که او احساس می‌ کند، بیان دارد، در حالی که عفو بین‌الملل نیز بیانیه آقای ابتور را بازنشر کرد و این واقعه را محکوم کرد. 

در یکی از نوار های صوتی که آقای حبتور به اشتراک گذاشته بود، یکی از دانشجویان مدعی شده است که حتی زنانی که همراهان مرد داشتند، از سفر کردن منع شدند. علی حسینی، خبرنگار بی بی سی فارسی نیز گزارش داد و گفت که در آن روز به تعداد ۷۰ دانشجوی دختر از سفر کردن از طریق میدان هوایی کابل به شهر دبی منع شدند که این گروه دانشجویان شامل ۱۲ دختر بود که توسط محرم همرایی می شدند. 

راه های بدیل آموزش

با بسته شدن مکاتب متوسطه و دانشگاه ها به روی دانش آموزان و دانشجویان دختر، برخی نهاد های آموزشی کورس های آنلاین و بورسیه های تحصیلی را برای دختران و زنان به راه می اندازند. علاوه بر این، افراد با استفاده از منابع و امکانات خود راه های بدیل آموزشی را برای زنان و دختران فراهم می کنند.  

یک خانم که ما او را آزیتا* می نامیم، تصمیم گرفت صنوف آموزشی آنلاین را برای دانشجویان دختر دایر کرد که در نتیجه بیش از ۲۵۰ دختر علاقمندی شان را برای ثبت نام در این کورس نشان دادند و علاوه بر این کورس آموزشی مذکور بیش از ۳۰ پیشنهاد کمک از جانب داوطلبان دریافت کرد.

ولی آموزش در فضای آنلاین یا مجازی با چالش ها همراه است. آزیتا می گوید که زود پس از آغاز مجبور شد اشتراک در این صنف های آنلاین را متوقف کند زیرا برخی از دانش آموزان توانایی پرداخت مصارف اینترنت را نداشتند. در حالی که از آن زمان بدینسو صنف های آموزشی از سر گرفته شده اند و او اکنون به دختران زبان انگلیسی آموزش می دهد، او می گوید که مشکل اتصال و دسترسی به اینترنت پابرجاست. 

این معلم آنلاین می گوید که حتی خانواده هایی که به اینترنت دسترسی دارند نیز برای آموزش آنلاین وسایل (کامپیوتر و تیلفون) محدود دارند که این اشتراک چندین دختر به طور همزمان در صنف های آنلاین را دشوار ساخته است. 

چالش ها در گرفتن اسناد و مدارک

بسیاری از شاگردان آزیتا آرزوی ادامه تحصیل یا کسب اشتغال در خارج از کشور را دارند، اما آزیتا می گوید که آنها با موانع متعددی روبرو هستند. به قول آزیتا، نه تنها دستیابی به این فرصت ها دشوار است بلکه طالبان در برخی موارد زنان را از دسترسی به گواهینامه ها و ترانسکریپت نمرات که برای درخواست های شان نیاز دارند، منع کرده اند. 

" طالبان به دانشجویان اجازه نمی دهند حتی از جانب اساتید خود سفارشنامه دریافت کنند، بنابراین برای این دختران واقعا سخت است که شرایط تحصیل در خارج از کشورشان را برآورده و کشورشان را ترک کنند."

بر اساس گزارش یک رسانه افغان به نام نیمرخ میدیا، بسیاری از فارغ التحصیلان زن نتوانسته اند به سوابق تحصیلی یا دیپلم های خود دست یابند. گفته می شود که دانشجویان در دانشگاه های خصوصی مجبور اند برای اخذ این مدارک مبلغ ۱۰۰۰۰ افغانی (حدود ۱۱۵ دالر) بپردازند، اما روند اخذ مدارک تواند چندین ماه طول بکشد و دانشجویان ادعا می کنند که در این مورد معلومات محدودی به آنها داده می شود. بر اساس گزارش ها، زنان نیز حین درخواست برای اخذ پاسپورت با موانع روبرو بوده اند.

فعالان حقوق زنان خاطرنشان کرده‌اند که محدودیت‌ها بر تحصیل زنان، به سکتور معارف افغانستان آسیب می‌ زند و زنان چاره‌ ای دیگری جز جستجوی فرصت‌ ها در خارج از کشورشان را ندارند. آزیتا موافق است که: 

"اگر زمینه زندگی کردن و تحصیل بهتر در هر کشوری به حز افغانستان برای آنها مساعد باشد، البته که کشورشان را ترک خواهند کرد". 

*افغان ویتنس نام های افرادی را که با آنها مصاحبه صورت گرفته، تغییر داده است.